:

لـــيــــکـــنــه : اميرګــــران

دويمه برخه 

امريکائي سياسي تحليلگر او پروفيسور نوام چامسکي خبرداري ورکړي چي د Covid-19 يا کرونا ويروس د بحران له پاي ته رسيدو به نړۍ احتمالآ له دوه غوراوي سره مخامخ شي ، يا به د مستبيدينو استثماري او ظالمانه نظامونو شمير زيات شي او يا به په بشري ټولنو کي د انساني شرايطو پر بنسټ تغيرات رامنځ ته شي او د ۸۰ ميلادي لسيزي يوطرفه ” نوي نړيوال نظم ” New World Order ته د پاي ټــــــــکي کيږدي ،

همدا ډول چامسکي ، د امريکا په جمهور رئيس دونالډ ټرمپ په امريکا او نړۍ کي د کرونا بحران د خپريدو له امله په خپل وخت اقدام نه کول سخت انتقاد وکړ او هغه ( ټرمپ ) ئي له ټولني او بشريت سره د يوه نفرت کوونکي او مسخره په توګه ياد کړ ، هغه زياته کړه چي لکه د پوليو په څير د کرونا واکسين هم جوړيداي شواي مـــګر نيوليبرل طاعون ئي مخه ونيوله نوموړي په پاي کي وائي چي د دواجوړولو کمپنيو لپاره د باډي کريم Body cream په عوض د واکسين جوړول ډير ګټور دي ) ، د کرونا پانډيمي په اړوند د امريکا د دوو ولسمشرانو نيکسن او جيرالډ فورډ د خارجه وزير هنري کيسنجر ، سپيني ماڼۍ ته د خطرزنګ ته هم توجه په کار ده ، هغه ويلي چي ( امريکا بايد د کرونا بحران له امله ويشه شي ځکه وروسته له بحرانه به په نړيوال نظم کي په بشپړه توګه بدلون را منځ ته شي ، کيسنجر وړانـــدويــنه کوي د خپري شوي وبا له امله به سياسي او اقتصادي کړکيچ دومره پراخ او اوږد شي چي تر راتلونکو نسلونو به وغزيږي او د ويروس له کبله به د ملتونو خپلمنځي اړيکي ، ټولنيز ، سيمه ايز او نړيوال پيوندونه کمزوري او د زوال په لور ولاړ شي ، کيسنجر د امريکا د Wall Street Journal په مجله کي يادونه کوي چي نوي نړيوال نظم د جوړښت په حال کي ده او امريکا بايد ورته تياري ولري ، د کرونا بحران به جهاني سيستم ته د تــــــــل لپاره تغير ورکړي ) ، د نړۍ د سياسي او اقتصادي شنونکو په باور د کرونا پانډيمي يواځي انسانانو ته خطر نه پيښوي بلکه په نړيوال نظم کي ئي د عدم اطمنان او بي باورۍ دوره هم را منځ ته کړه ، په ديپلوماتيکو اړيکو به هم بي تاثيره نه وي ، په نړيوال اقتصاد ئي ناوړه اغيز کړي ، د کرونا ويروس د خپراوي له کبله همدا څو مياشتي ياني له ډيسمبر ۲۰۱۹ م څخه تر دا مهاله په ميليونو خلکو کارونه له لاسه ورکړي ، په نيويارک او نورو هيوادو کي د ونـــډو بازارونه له کمښت او بحران سره مخامخ دي ، د ډالرو ، نفتو … نرخونه راولويدل ، داسي راپورونه هم شته چي چيني کرنسۍ به د ونډو په بازارونو کي د ډالرو سره برابره تبادله کيږي ، نړۍ د ۹۱ کاله وړاندي بحران په څير له وحشت سره لاس او ګريوان ده ياني  په ۱۹۲۹تر ۱۹۳۳چي د نيويارک د ونډو په بازار کي داسي کړکيچ را پيدا شو چي اقتصادي مؤسسي ئي له سقوط سره مخامخ کړي او په ۱۰۰ ګونو زره کارگران او خلک بي کاره شول او هم د امريکا ځني بانکونه له ډيوالي کيدو او ماتي سره مخامخ شول ، کرونا وبا د يوه نړيوال جنګ د بديل په حيث بڼه خپلوي ، اقتصادي اغيز ئي خوارا پراخ ده ، د تيلو مارکيټ د لا خرابيدو په حال کي ده ، د تيلو د توليد په سر د اوپک OPEC ياني د تيلو د توليد د صادرونکو هيوادو او روسيي په منځ کي اختلا فات شته او د بي باورۍ فضا ئي ايجاد کړي ، او د دوي په منځ کي د جګړي او اختلاف نظر له امله د نوموړو توکو تقاضا او غوښتنه له تاريخي کمښت سره مخ ده په دغه هکله ډونالډ ټرمپ وويل ( د تيلو د مارکيټ د لا ډير خرابيدو د مخنيوي لپاره حکومت پلان لري چي 75 ميليونه بشکي تيل په ډير ټيټ نرخ وپيري او په ملي ستراتيژيکو زيرمو کي ئي وساتي ) ، حقيقت دا دي چي د کروناويروس

دنړيوال کيدو يا پانډيمي Pandemic اثر له کبله د نړۍ اقتصادي وضعيت له مرګوني ضربي سره مخامخ ده او د نړۍ اقتصادي کارپوهان او متخصصين وړاندوينه کوي چي که په راتلونکو هفتو کي د کرونا ويروس د خپراوي مخه ونه نيول شي او بحران مـــهـــار نه شي جهاني اقتصاد به له نفسه ولويږي ( په کانادا کي د نړۍ د سياسي او اقتصادي علومو د پروفيسور ، شوسودوفسکي له نظره هغه امريکائي – انگليسي نفتي کمپنۍ چي د يـــورو اسيا د سترو نفتي کمپنيو نل ليکي او دالان کنټرولوي د کرونا بحران له وجي به کمزوري شي ، همدا ډول د ملګرو ملتو د خوړو د نړيوالي اداري ( WFP ) د خبرداري له مخي ، نړۍ د کرونا وبا له امله د ” پراخي او تاريخي لوږي ” له خطر سره مخامخ ده او له امکانه ليري نه ده چي د دغه بحران له کبله به په نړۍ کي بي ساري قحطي را منځ ته شي او په حکومتونو ئي غږ کړي چي د مخنيوي لپاره ئي اړين ګامونه پورته کړي ، د WFP مخکښ اقتصاد پوه عارف حسين وائي ( د وبــا اقتصادي اغيز د هغو ميليونونو خلکو لپاره خوارا بوږنوونکي دي چي لا د مخه له ستوني نيول شوي دي ) ياني د هغو خلکو لپاره چي يواځي هغه وخت خوراک کولي شي چي ورځني کار وکړي ،

د خوړو د نړيوال پروگرام له نظره ، د افغانستان په ګډون هغه لس هيوادونه چي له جګړي ، اقتصادي بحران او اقليمي بدلون څخه اغيزمن دي له خوارا ډير خطر سره مخ کيداي شي ، ځکه دا له دويمي نړيوالي جګړي تر ټولو بد انساني ناورين ده ،

په پاي کي تر ننۍ نيټي ۲۳ـ۴ـ۲۰۲۰ پوري په ټوله نړۍ کي : 2,697,316 خلک په کرونا وبا مصاب شوي ،188,857 مړه او 739,945 خلکو روغتيا موندلي ،

پــــــــــــــــــــــه ګران هيواد افغانستان او ټوله نړۍ کي د کرونا نړيوالي وبا او نورو ويروسونو د بشپړي نابودۍ په هيله .

ياددونه : د پورتنۍ مقالي لپاره :

=> د دي ديپلوماتيک ويب پاڼه

=> د فرنټير اخبار ويب پاڼه

=> د لوموند ديپلوماتيک سايټ

=> د تاند ، VOA ، جنګ سايټونه ، مطالعه شوي دي .